Covid-19 çağında daha fazla bölgesel işbirliğine duyulan ihtiyaç: Türk keneşi örneği

Ömer Kocaman- Türk Konseyi Genel Sekreter Yardımcısı

COVİD-19’un küresel bir sağlık acil durumu olarak ortaya çıkması ve bunun sonucunda ortaya çıkan sosyo-ekonomik kriz, uluslararası işbirliği için bir testtir. Pandeminin başlangıcındaki genel dayanışma eksikliği, mevcut çok taraflı yapıların etkinliği konusunda birçok kişiyi alarma geçirmişti. Şimdi ise işbirliğinin hem uluslararası hem de küresel ve bölgesel düzeyde bu tür küresel zorluklarla başa çıkmanın anahtarı olduğu konusunda giderek artan bir fikir birliği var.

Ne yazık ki, Covid-19’un patlak vermesinden önceki dönemde, insanlar ve kültürler arasında duvarlar inşa etmeye odaklanan siyasi bir söylem vardı. Bu yüzden uluslararası işbirliği ve çok taraflılık belirgin bir baskı altındaydı. İster mevcut, ister yeni ortaya çıkmış olan adaletsiz ticaret politikaları ve “şüpheli” yabancılara sınırların kapatılması düşüncesi, ulusların işbirliğini engelliyordu.

Şimdi herkes, sınırların ve çitlerin görünmez bir düşman olan virüs tarafından sızabileceği gerçeğine uyanıyor. Ve küresel sağlık ve ekonomik sistemlere sunduğu zorluklar, koordineli bir yanıt ve çok taraflı bir çözüm gerektiriyor.

İlginç bir şekilde, bölgesel örgütler, Covid-19 pandemisine hızlı ve güçlü bir cevap olarak Türkçe konuşan Devletler İşbirliği Konseyi’nde (Türk keneşi) dayanışma gösterisinin bir örneği olarak, pandemiyle mücadele etmek ve krizden kurtulmak için gereken çok taraflı koordinasyon seviyesini sağlayan ilk kişiler arasındaydı.

Türk keneşi, beş 5 üye devleti (Azerbaycan, Kazakistan, Kırgızistan, Türkiye ve Özbekistan) ve Gözlemci Devleti Macaristan’ı sayarken, Türkmenistan ile farklı düzeylerde yakından ilgilenmektedir.  Oluşumu çatışma sonrası alanlarda uzlaşma ve istikrar çabalarıyla yakından ilişkili olan birçok bölgesel girişimin aksine, Türk keneşi’nin kurulması, Türk dünyasındaki tarihi kardeşlik bağları, ortak dil, kültür ve geleneklerden esinlenmiştir. İlk yakınlaşmanın amacı, şu anda hükümet, özel sektör, Akademi ve STK sektörlerinin yanı sıra BM, İKT ve AGİT gibi Uluslararası ortaklar için geçerli olan üye devletler arasındaki güçlendirilmiş ekonomik, politik ve teknik işbirliği ile uzun zamandır aşılmıştır.

Covid-19 salgınının ardından, Türk keneşi üyesi ülkeler, Dünya Sağlık Örgütü Genel Müdürü Dr. Tedros Adhanom Ghebreyesus’un katılımıyla devlet başkanlarının sanal bir acil durum Zirvesi düzenlemek de dahil olmak üzere, birbirlerine gerekli tıbbi tedarik ve gıda desteğini ikili düzeyde sağlamada hızlı hareket ettiler. Zirvenin ardından, Türk keneşi ülkeleri arasındaki işbirliği çabaları, İstanbul merkezli Türk keneşi Sekreteryasının himayesinde sağlık, ulaşım, ekonomi, ticaret, gümrük ve göç alanında yeni bir ivme kazanmıştır.

Sağlık alanında, ülkelerimiz yeni bir Sağlık Koordinasyon Komitesinin kurulması da dahil olmak üzere gelecekte diğer tehlikeli enfeksiyonların önlenmesi, teşhisi ve tedavisi için sistematik bir işbirliği başlatmaya karar verdi. Komite, sağlık profesyonellerinin uygulamalarının iyileştirilmesine, sağlık endüstrisindeki ortak teşebbüslerin teşvik edilmesine ve modern ve iyi donanımlı hastanelerin geliştirilmesine odaklanacaktır.

Öte yandan, ulaştırma bakanları “Yeşil Koridor” denen bir tedarik zinciri oluşturmaya karar verdiler. Organize edilecek bir uluslararası hızlı ulaşım yolu ile gıda, tıbbi gereksinim, insani yardım ve diğer her türlü ihtiyaç malzemesinin kesintisiz akışının koordine edilmesi konusunda anlaştılar. Bu bağlamda, özellikle Trans-Hazar koridoru boyunca transit geçiş ücretleri düşürülürken, ek transit izinler ve sürücü vizeleri verildi.

Bu arada, Türk keneşi ekonomi Bakanları, dijital ticaret çözümlerini ve e-ticareti krize cevap olarak geliştirirken temassız ticareti sürdürmek amacıyla ithalat vergilerini gözden geçirmeye karar verdiler.  Daha elverişli bir yatırım ortamı yaratmak için etkili kısa vadeli çözümler olarak kabul edilen ortak sanayi bölgeleri, teknoparklar ve ticaret evleri kurmak için daha fazla taahhütte bulunulmuştur.  Ayrıca, bölge içi ticareti teşvik etmek için önemli bir finansal araç olarak hizmet edecek bir Türk Yatırım Fonu kurulması da gündemde yer aldı.

Son olarak, Türk keneşi ülkeleri, sınırların kapatılmasından sonra diğer üye Devletlerin topraklarında sıkışıp kalmış olan vatandaşlara vize ve oturma izni verilmesini karşılıklı olarak kolaylaştırmayı kabul ettikleri için bir göç Koordinasyon Grubu kurmaya karar verdiler. 

Bu çabaların pandemiye karşı mücadelede olumlu sonuçlar vermesi beklenirken, virüs dünya çapında tamamen yok olana kadar hiç kimse kalıcı bir barışa sahip olmayacaktır. Dünya Covid-19’u caydırmak ve hayatımız üzerindeki etkisini hafifletmek için mücadele ederken, uluslararası işbirliğinin bu savaşı kazanmanın tek etkili yolu olduğu herkese açık olmalıdır.

Covid-19’un ekonomik sonuçları göz önüne alındığında, uluslararası ortaklıklar ekonomik büyümeyi geri getirmek ve vatandaşlarımız için iş yaratmak için de çok önemli olacaktır. Türk keneşi gibi hükümetler arası kuruluşlar da uzun vadeli iyileşmenin sağlanmasında rol oynayacaktır.

On bir yıl önce Nahçıvan’da görevli olan genç Sekreterliğimiz için, bu pandemiden öğrenilen en önemli ders, bu tür ciddi kriz koşullarında, Üye Devletlerimizin birbirlerine sağlayabileceği karşılıklı yardım ve desteğin sadece hoş karşılanmakla kalmayıp, aslında ilk gelenler olmasıdır.  Türk keneşi Sekreterliği olarak, bu hayati koordinasyon ve işbirliği çabalarında rol oynamaktan gurur duyuyoruz.

Pandeminin olumlu sonuçlarından biri, Üye Devletlerimizin önümüzdeki günlerde birbirleriyle daha yakın işbirliği yapmaya hazır olması gibi görünüyor, bu da pandemi azaldığında bölge içi ticareti ve yatırımları kesinlikle artıracak. Önümüzdeki zorluklar, ekonomilerimizin bağlantı ve rekabet gücünü artırırken daha büyük bölgesel ekonomik entegrasyona doğru ilerliyor. Bu bir gecede gerçekleşmeyecek ancak vizyon, kararlılık ve cesaret, Türk dünyasında ve ötesinde barış, istikrar ve sürdürülebilir sosyo-ekonomik büyümenin bu misyonu veya “kutsal hedefi” için mevcut ve önemli bileşenlerdir.

Şekil 1.1: Nisan 2020 İtibariyle Türk keneşi Organları, Ortakları ve İşbirliği Alanları